Manon Braat
Deze kunstwerken vergen tijd. Je moet er geduldig voor gaan zitten. Want veel gebeurt er niet in de videos in de tentoonstelling The Suspended Moment, sinds vorige week te zien in het Utrechtse Centraal Museum.
De installatie White is the color (2002) van Diana Thater (Verenigde Staten, 1962) zet bij binnenkomst meteen de toon. Witte wolken zijn hoog op de muur geprojecteerd. Ze trekken voorbij, zoals echte wolkenpartijen dat kunnen doen wanneer er niet meer dan een zuchtje wind staat.
Alleen wie lang kijkt, ziet de kleinste veranderingen - en lang kijken, dat zijn wij in ons dagelijks leven niet gewend. Het tempo van de wolken is waarheidsgetrouw, maar het lijkt zelfs vervreemdend langzaam, zozeer zijn wij gewoon aan de hoge snelheid waarmee beelden op ons worden afgevuurd.
De video Man of Sorrows van Bill Viola (Verenigde Staten, 1951) is daadwerkelijk vertraagd. In close-up zien we het gezicht van een heel droevige man. Elke traan die van zijn wangen rolt, kunnen we volgen, elke vertrekking van de spieren kunnen we zien. Een context ontbreekt: we weten niet wie hij is, waar hij is en vooral waarom hij huilt. Het is een anoniem en universeel verdriet, zonder begin of eind.
De werken die deel uitmaken van de expositie The Suspended Moment zijn afkomstig uit de H+F Collectie van verzamelaar, mecenas en schrijver Han Nefkens. Zijn omvangrijke verzameling is ondergebracht bij diverse kunstinstellingen in Nederland. Nu wordt voor het eerst een aanzienlijk deel van die collectie bij elkaar getoond. Dat blijkt kunst te zijn van belangwekkende kunstenaars en van hoog niveau. Kunst ook die veel aandacht en ruimte opeist - en die die ruimte in de uitgebalanceerde presentatie in het Centraal Museum ook krijgt.
The Suspended Moment is een tentoonstelling over het stilzetten van de tijd, of liever, over de suggestie van tijdloosheid. Elk kunstwerk bestaat immers bij de gratie van het bevroren moment.
De foto's van Gerald van der Kaap (Enschede, 1959) spelen wel heel letterlijk met het gegeven van het gevangen ogenblik. Cloud 030516 1507 is een foto van de lucht die Van der Kaap nam op 16 mei 2003 om 15.07 uur. De opzettelijk zichtbaar gelaten cijfercode is onderdeel van het kunstwerk. Hoewel hij heel nadrukkelijk één moment heeft vastgelegd, ontstaat door het duizelingwekkende beeld van wolken in de eindeloze hemel een gevoel van tijdloosheid.
Voor veel van deze kunstwerken geldt dat ze de tijd oprekken. Maar tegelijk verwijzen ze, op hun eigen manier, naar iets anders, daarbuiten. Thaters wolken blijken opnamen van de lucht boven een felle bosbrand, en daarmee verandert de interpretatie van de video-installatie totaal. De lijdende man van Viola is geïnspireerd op religieuze schilderijen uit de Renaissance. En Gerald van der Kaap is als pionier van nieuwe media in de beeldende kunsten vooral geïnteresseerd in digitale beeldbewerking.
Het overeenkomstige tijdselement komt pas aan het licht door de combinatie van de kunstwerken, iets waar curator Hilde Teerlinck expliciet naar heeft gezocht. Toen ze de expositie samenstelde, vroeg ze zich af hoe het stilzetten van de klok eruit zou zien.
Deze kunstwerken laten de toeschouwer dat ervaren. Bovendien zijn ze per ruimte zorgvuldig bij elkaar gezocht en qua kleur, medium of inhoud op elkaar afgestemd. Daardoor ontstaat een zekere eenheid en een constant ritme, waar de toeschouwer rustig op mee deint.
Maar nergens wordt er even met de voortkabbelende ervaring gebroken. Op geen enkel moment word je wakker geschud, om eens hard te lachen of juist flink te huiveren.
The Suspended Moment is uiteindelijk een iets te brave tentoonstelling, en net iets té kalm.
(Rectificatie: Bij het artikel De gratie van het gevangen ogenblik over de tentoonstelling The Suspended Moment (11 augustus, pagina 9) werd de foto verkeerd afgedrukt. Bovenaan de foto van Gerald van der Kaap, Jongen met bekertje had de tijdcode 030517 1202 moeten staan.)